فیثاغورث حکیم گوید: تو با کردار و گفتار و اندیشه‌هاى خود روبرو خواهى گشت و از هر حرکتى-اعم از فکر یا سخن و یا عملى-که از تو سر زند صورتى روحانى و یا جسمانى بر تو ظاهر گردد، پس اگر حرکتى از روى غضب و یا شهوت بوده به شیطانى بدل گردد که در دوران زندگى تو را خواهد آزرد و پس از مرگ نیز جلوى ملاقات تو را با روشنایی خواهد گرفت و اگر حرکتى عقلى بوده ملکى شود که با هم‌صحبتی او در دنیا لذت گیری و به نور او در آخرت به‌سوی جوار خداوند و کرامت او ره‌یابی.
لختی تامل، ص206
واژۀ بسیج کلمه‌اى است که در بین زبان‌شناسان و ادبا داراى کاربرد خاصى است و گویى شاکلۀ فیزیکى لفظِ بسیج حکایت از شور و جوشش ویژه‌اى مى‌کند. چنان‌که، معنا و مفهوم آن نیز «آمادگى» و «حرکت در جهت سازندگى و کارسازى» مى‌باشد.
در لغت‌نامۀ دهخدا آمده است که بسیارى از واژه‌نامه‌ها و لغت‌نامه‌هاى پیشین که دربارۀ کلمۀ «بسیج» تحقیق کرده‌اند، به همین نکتۀ «فعال بودن و آماده بودن» اشاره نموده‌اند.
در کلمات شاعر بنام و پیشتاز ادب فارسى اسدى طوسى آمده است:
به هر نیک و هر بد، که دارد بسیج نگیرد به یک سان برآرام هیچ
و اشعار فردوسى حکیم نیز، خالى از همین اشاره نیست:
تو خیره سرى، کارنادیده هیچ ندانى تو آیین رزم بسیج
ولى، ظرافت فوق العاده‌اى که در این کلمۀ نورانى مى‌درخشد و متأسفانه در کتاب‌هاى لغت و واژه‌نامه‌ها بدان هیچ اشارتى نرفته است، آن است که این حرکت و تکاپو و ناآرامى در وجود، ذات و باطن شخصیت بسیجیان است.
گاهى اخلاق انسان براثر حوادث روزگار تغییر مى‌کند. انسان کریم، بدزبان و خوش‌رو و عبوس مى‌شود. اسباب بدخلقی هفت چیز است:
١. ریاست، ریاست خلق انسان را دگرگون مى‌کند و با دوستان بداخلاق مى‌شود، این رویه معلول دو عامل پست‌فطرتی و یا تنگ‌چشمی است.
٢. انزوا، هرکه از دیگران به‌طورکلی جداشده است، خلقش تغییر مى‌کند و اخلاق جدید مى‌یابد.
٣. ثروت، ثروتمند به خاطر پستى نفسانى تغییر جهت مى‌دهد و به‌واسطه محبت به ثروت، انفاق را از دست مى‌دهد.
٤. فقر، تهیدستى موجب تغییر اخلاق است، تهیدست خود را خوار مى‌شمارد و از غناى دیگران اندوهناک مى‌شود، به همین خاطر پیامبر خدا فقر و کفر را باهم آورده است و مى‌فرماید: نزدیک است فقر کفر شود. «کاد ان یکون الفقر کفرا»
٥. غصه، غم‌هایى که بر عقل چیره شده و قلب را مشغول نماید، موجب مى‌شود توان صبر انسان از بین رود، برخى ادیبان گویند غصه داروى ذخیره‌شده در قلب انسان محزون است.
٦. بیمارى، بیمارى همان‌طور که موجب تغییرات جسمى مى‌شود، باطن را نیز تغییر مى‌دهد و با این وصف اعتدال اخلاقى انسان را زدوده و توان بیمار را مى‌گیرد.
٧. پیرى، کهن‌سال شدن، موجب کاهش تحمل روان پیر چون بدن او مى‌شود.
محمد سبحانی یامچی، لختی تامل، ص 87.
در روانشناسی رنگ‌ها می‌خوانیم که «سیاه نمایانگر مرز مطلق است» لذا آن‌کسی که سیاه می‌پوشد، می‌خواهد نشان دهد که مرزی را ایجاد کرده است؛ اما اینکه مرز برای چیست، در موقعیت‌های مختلف ممکن است متفاوت باشد. گاه لباس سیاه را در ماتم و عزا می‌پوشند، برای آنکه نشان دهند بین آنها و عزیزشان فاصله افتاده و مرز زندگی، آنها را از هم جدا کرده است و یا برای آنکه نشان دهند در حریم خانه و خانواده آنها حادثه‌ای رخ‌داده است که انجام برخی از کارهای معمولی که سایر خانواده‌ها انجام می‌دهند برای آنان میسّر نیست.
اما گاهی هم سیاه می‌پوشند نه برای عزا و ماتم، بلکه برای مشخص کردن مرزها و حریم‌های اجتماعی و حجاب یک خانم مسلمان یا چادر سیاه از این دسته است. وقتی‌که خانمی چادر مشکی به سر می‌کند و باوقار و متانت تمام، قدم به عرصه اجتماع می‌گذارد، با این نحوه پوشش می‌خواهد نشان دهد که هرکسی حق ندارد به این حریم پاک، مقدس و خصوصی وارد شود. این حریم، حریم حرمت، حیا و احترام است. نه جای هرزگی، آلودگی و هوس بازی. درواقع او باحجاب مشکی و چادر سیاه بین خود و مردان نامحرم مرزی عاقلانه ایجاد می‌کند، او با این سیاهی ظاهری اما ریشه‌دار در درون خود می‌خواهد نگاه تیز و برنده هرزگی و ابتذال را بشکند و نگذارد در حریم عفاف، پاکی و نجابت او نامحرمی وارد شود و حرمت او را از بین ببرد. لذا چادر مشکی به‌منزله حرمت و احترام است. مرز ادب، کرامت، حیا و عفت است. مرز آداب است و نشان می‌دهد که در این محدوده باید حریم را نگاه داشت و به صاحب حرم با دیده احترام و ادب نگریست.
ویندو شاپر window shopper به کسانی می گویند که کارشان پرسه زنی در بازار، تماشای ویترین مغازه ها و پرسیدن قیمت ها است بدون این که واقعا قصد خرید داشته باشند؛ آن هم نه به خاطر بی پولی بلکه بیشتر برای مشغولیت، سرگرمی و وقت گذرانی. با شکل گیری مجازی، و به ویژه گسترش شبکه های اجتماعی، ویندو شاپینگ مجازی (Online Window Shopping) هم به یک معضل اخلاقی تبدیل شده است. آنچه مسئله «وب / ول گردی»های بی حاصل را در این فضا تشدید می کند، نامحسوس بودن نشانه ها و فراگیر بودن آن است. چرا که فقط یک گوشی تلفن می خواهد و مقداری شارژ اینترنت. همین هم موجب می شود که افراد متوجه ابتلای خود به این مسئله نشوند و در نتیجه برای درمان آن هم اقدامی نکنند.
ویندو شاپرهای مجازی کسانی هستند که:
بیمارى دل از بیمارى بدن بیشتر است
سبب آن چنان‌که یکى از علماء گوید سه چیز است:
اول اینکه بیمار نمى‌داند بیمار است.
دوم اینکه پایان کار او در این عالم دیده نمى‌شود، به خلاف بیمارى‌هاى بدنى که عاقبت آنها-یعنى مرگ-آشکار است و مردمان از آن گریزان‌اند، ولى وقایع پس از مرگ به چشم نمى‌آید، ازاین‌رو نفرت از خواسته‌هاى نفسانى کمتر پیدا مى‌شود گو اینکه شخص عامل آنها را نیز بشناسد. ازاین‌روست که در این مورد به فضل خدا تکیه مى‌کنند، لیکن در مورد امراض بدنى به معالجه مى‌پردازند و هرگز به فضل خدا بسنده نمى‌نمایند.
سومین که درد بى‌درمان‌ترى است نبودن طبیب است. چون طبیبان این بیمارى علماء هستند که در این زمانه خود بیمار شده و از معالجه‌ى بیمارى خود درمانده‌اند. همه‌گیر بودن بیمارى نیز، به آنان آرامش بخشیده است تا آنجا که کمبودشان آشکار نمى‌شود، پس به فریب دادن خلق مى‌پردازند و آنان را به کارهایی وامى‌دارند که بیماری‌شان را شدیدتر مى‌کند؛ چراکه درد کشنده همان دنیادوستى است که خود طبیبان را فراگرفته و دیگر توان وادار ساختن مردم‌به‌دوری از آن را ندارند، چون خودشان مورد پرسش خواهند بود «که چرا به دیگران چنین دستور مى‌دهید و خود را فراموش مى‌کنید»؟!
سبحانی یامچی، لختی تامل، ص 85.
روزى ما در درس مرحوم امام رحمه الله بودیم که در آن جلسه هیچکس حرف نمى‌زند. امام یک مرتبه فرمود: مگر ما مجلس فاتحه برقرار کرده ایم؟ به مصطفى آقازاده شان گفت: مصطفى، حرف بزن، یه سؤالى، جوابى، بله و نه اى، من بدانم که فهمیدید یا نه. کم کم رسم شد و بنا کردند به اشکال کردن. ببینید هر چیزى یک حال و هوایى مى‌خواهد. درس حال و هوا مى‌خواهد، رفتن به درس حال و هوا مى‌خواهد. اگر بنا است فقط بروید وقت گذرانى کنید به جاى آن بروید و در خانه بشینید.
مرحوم آیت الله شیخ عبدالکریم حائرى مى‌فرمود: هر شاگردى که مى‌خواهد درس را ننویسد درس من نیاید. آیا درس رفتن و ننوشتن هنر است؟ بنده قریب به پنجاه سال است که در قم هستم. آن زمانى که درس مى‌خواندیم همه را یادداشت مى‌کردیم. از بس که بزرگان ما مى‌گفتند بنویسید، بنویسید، درس را یادداشت کنید، فقط ننشینید، مگر موعظه است که بیایى پاى درس بنشینى و یادداشت نکنى؟
محمد سبحانی یامچی، سیره فرزانگان در کلام آیت الله العظمی علوی گرگانی، ص 19.
حاج شیخ عبدالکریم حائرى رحمه الله مى‌فرمود: بعضى از روحانیون حرکت هایى مى‌کنند که روى آن مطالعه نشده و قهراً پیشامدهایى مى‌شود که به لباس آسیب مى‌رساند. آنگاه مى‌فرمودند: کار کردن اشکال ندارد؛اهل علم نیز اگر مى‌خواهند کار کنند، اشکال ندارد و لکن باید بدانند که با لباس اهل علمى نمى‌شود به هر کارى دست بزنند و لزومى ندارد که لباس تنشان باشد و کار کنند.
محمد سبحانی، سیره فرزانگان، ص 68
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای
به استفتائاتی پیرامون مباحث علم پاسخ گفتند که
تقدیم حضور علاقمندان می گردد.
* احکام تحصیل
- مفید ترین تخصص برای اسلام
س۱. امروزه کدام‌یک از تخصص های علمی برای اسلام و مسلمین مفیدتر است؟
ج. شایسته است که علما و اساتید و دانشجویان دانشگاهها به همه ی تخصصهای علمی مفیدی که مورد نیاز مسلمانان است اهتمام بورزند تا از اجانب به‌خصوص دشمنان اسلام و مسلمین بی‌نیاز شوند و تشخیص مفیدترین آنها با مسئولین ذی ربط با درنظر گرفتن شرایط موجود می باشد.
- سستی و تنبلی
س۲. سستی و تنبلی در تحصیل علم و تلف کردن وقت چه حکمی دارد؟ آیا حرام است؟
حواله به امام حسین
آیت‌الله سید عباس کاشانى مى‌گفت:
روزى علّامه امینى را به همراه آیت‌الله سیّد مصطفى کشمیرى «عموى آیت‌الله سید عبدالکریم کشمیرى» در نجف اشرف زیارت کردم. آقاى کاشانى از قول علّامه گفت: هنگامی‌که به فصل ششم «الغدیر» رسیدم به بعضى احادیث و روایات مهم کتاب ربیع الابرار زمخشرى احتیاج پیدا کردم. این کتاب قبلاً خطى و کمیاب بود و تنها ٣ نسخه خطى از آن وجود داشت. یکى از آنها نزد امام یحیى در یمن، دومى در کتابخانه طاهریه دمشق و نسخه سوم نزدیکى از آیات عظام در نجف اشرف بود که پس از وفاتش کتابخانه به فرزندش به ارث رسیده بود. به آنجا رفتم تا کتاب ربیع الابرار را به مدّت ٣ روز امانت بگیرم. امتناع کرد به او گفتم: آیا دو روز امانت مى‌دهى؟ بازهم امتناع کرد و حتّى براى یک روز هم امانت نداد. به او گفتم:٣ ساعت چطور؟ امتناع ورزید. تا اینکه به او گفتم: اجازه بده تا آنها در خانه‌ات مطالعه کنم بازهم قبول نکرد و سرباز زد. متحیّر ماندم. خدایا چه کنم! به کجا بروم. به نزد مرجع دینى سید ابوالحسن اصفهانى رفتم تا شفیع من در امانت کتاب باشد او هم قبول نکرد. سپس به نزد آیت‌الله محمدحسین کاشف الغطاء رفتم تا آنها به عاریت بگیرم. او هم مانع از این شد تا من، آن کتاب را مطالعه کنم. یأس عجیبى مرا فراگرفت. به حرم مطهر رفتم و به امیرالمؤمنین علیه السّلام شکایت کردم سپس باهم و غم بسیار به منزل رفتم. پس از شب‌زنده‌داری مختصرى به خواب رفتم. در عالم خواب موفق به زیارت حضرت امیر علیه السّلام شدم. به او شکایت حالم را کردم، امام به من گفت: جواب درخواستت نزد فرزندم «حسین علیه السّلام» است.
تواضع محمد بن مسلم
محمد بن مسلم چنان‌که در کتاب‌هاى رجال آمده از اعاظم اصحاب حضرت امام باقر و حضرت امام صادق علیهماالسلام و از راویان حدیث و بسیار مورداطمینان و انسانى عادل است که روایات اهل‌بیت او را جزء مقربان و صدیقان دانسته‌اند.
ابونصر مى‌گوید: از عبدالله بن محمد بن خالد درباره‌ى محمد بن مسلم پرسیدم؟ گفت: مردى بسیار بزرگوار ولى ازنظر مال دنیایى تنگدست بود، امام باقر علیه‌السلام به او فرمود: اى محمد! فروتنى پیشه کن. زمانى که به کوفه بازگشت ظرفى بافته‌شده از نى که معمولاً در آن خرما مى‌ریختند پر از خرما با ترازویى برداشت و کنار در مسجد جامع نشست و صدایش را به خرمافروشى بلند کرد.
عشیره‌ى او نزدش آمدند و گفتند: با این کارى که پیشه کرده‌اى ما را رسوا ساختى این کار در شأن تو و قبیله‌ى ما نیست. گفت مولایم حضرت باقر علیه‌السلام مرا به یکى از خصلت‌هاى اخلاقى و حسنات نفسى که تواضع است فرمان داده و من هرگز با پیشوا و رهبر الهى‌ام مخالفت نمى‌ورزم و اینجا را ترک نمى‌کنم تا از فروش همه‌ى خرما آسوده شوم. قبیله‌اش به او گفتند: اکنون‌که براى خود از شغل و کسب چاره‌اى نمى‌بینى، پس در میان بازار آسیاب داران برو و آسیاب و شترى براى آسیا کردن گندم و جو آماده کن.
سبحانی، محمد، لختی تامل،ص 92
ابن مسکویه می‌نویسد:
بخل ورزیدن و بذل علم ننمودن به یکى از چند چیز می‌شود:
یکى کم‌سوادی و قصور علم کسى که مایه علمى وى کم است می‌ترسد اگر مشغول تدریس و تعلیم گردد رسوا شود و چیزى از وى سؤال شود و از جواب عاجز ماند و مردم بفهمند که وى فاقد علم و معرفت است و خود را به‌ظاهر بزى علماء درآورده و منزلت و مقام وى در نظر جهان کم شود.
و دیگر کسی که غرض از علم تفوق و برتری نزد عوام است می‌خواهد متفرد در این منصب باشد تا آنکه نفوذ او بیشتر و توجه مردم بوى زیادتر گردد؛ و گاهى حسد مانع می‌گردد و بازمی‌دارد وى را از نشر علوم و می‌خواهد این نعمت از مختصات خود او باشد.
یا آنکه علم را سرمایۀ کار و کسب و معاش خود قرار داده می‌ترسد کسانى دیگر نیز داراى همین علم گردند و راه کسب وى بسته شود. و چه بسیار اشخاصى یافت می‌شوند که نسبت به دیگران نیز بخل مى‌ورزند و علما را در افشاء علم و استفاده رساندن به دیگران منع می‌کنند و آنها را ملامت و سرزنش می‌نمایند و نمی‌گذارند دیگران را از علم خود برخوردار سازند حتى آنکه بعضى بخالت و لئامت را بجایی می‌رسانند که اگر کتاب‌های خوب و نفیسى به دستشان آمد پنهان می‌کنند که دیگران از آنها استفاده ننمایند و این اخلاق فاسد نه‌تنها به دوستی زیان می‌رساند بلکه تولید دشمنى و عداوت نیز می‌کند.
سبحانی، محمد، لختی تامل، تبریز، انتشارات آکادمیک، 1395، ص 64.
سید مرتضی در وصیت خود چنین آورده است:
(تمام نمازهای واجب مرا که در طول عمرم خوانده‌ام به نیابت از من دوباره بخوانید) وقتی این سخنان از ایشان نقل شد نزدیکان و اطرافیان شگفت‌زده شدند و پرسیدند چرا؟! شما که فردی وارسته بودید و اهمیت فوق‌العاده‌ای به نماز می‌دادید، علاقه‌مند و عاشق نماز بودید و همیشه قبل از فرارسیدن وقت نماز وضو گرفته، آماده می‌شدید تا وقت نماز فرارسد، حال چه شد که این‌گونه وصیت می‌کنید؟!
سید در پاسخ فرمود:
آری من علاقه‌مند به نماز بلکه عاشق نماز و راز و نیاز با خالق خود بودم و از راز و نیاز هم لذت فراوان می‌بردم، ازاین‌رو همیشه قبل از فرارسیدن وقت نماز لحظه‌شماری می‌کردم تا وقت نماز برسد و این تکلیف الهی را انجام دهم و به دلیل همین علاقه شدید و لذت از نماز، وصیت می‌کنم که تمام نمازهای مرا دوباره بخوانید زیرا تصور من این است که شاید نمازهای من صد در صد خالص برای خدا انجام نگرفته باشد بلکه درصدی از آنها به خاطر لذت روحی و معنوی خودم به انجام رسیده باشد! پس همه را قضا کنید چون اگر یک درصد از نماز هم برای غیر خدا انجام‌گرفته باشد شایسته درگاه الهی نیست و می‌ترسم به همین سبب اعمال و راز و نیازهای من موردپذیرش خدای منان قرار نگیرد.
سبحانی، محمد، لختی تامل، تبریز، انتشارات آکادمیک، 1395، ص 241.
"ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم و تو چه می دانی که شب قدر چیست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خود برای تقدیر هر کاری نازل می شوند. آن شب انباشته از سلامت [و برکت و رحمت ] تا طلوع صبح است." (1)
ماه مبارک رمضان در میان ماههای دیگر سال از شرافت و عظمت ویژه ای برخوردار است؛ ماهی که در آن شب قدر و نزول قرآن قرار گرفته است. سعادتمند و خوشبخت کسی است که بتواند با سلامتی و معرفت این ماه و به ویژه شب های قدر را درک کرده، از فیوضات آن بهره مند شود.
در این مقاله مطالبی را در قالب چند نکته خدمت خوانندگان گرامی ارائه می نمایم:
1. برای اینکه از شبها و روزهای ماه مبارک رمضان استفاده وافی شود، لازم است ارزش و اهمیت این ماه برای مخاطبین مشخص گردد. سیره بزرگان به تأسی از نبی مکرم اسلام صلی الله علیه وآله بر این بود که قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، خطبه ای ایراد می نمودند و ارزش و اهمیت این ماه و شبهای قدر را برای مردم بیان می کردند؛(2) به طوری که همه مشتاق فرا رسیدن این ماه عزیز می شدند. پس لازم است مبلغان گرامی از ماه شعبان المعظم شروع کنند و در فرصتهای به دست آمده از ویژگیها و فضایل ماه مبارک رمضان و شب قدر صحبت کنند.
به عنوان مثال، ذکر نکاتی چون موارد ذیل برای تذکر مفید است:
الف. خیلی ها هستند که برای خود روزی را مشخص کرده اند که به عنوان سال خمسی(3) محسوب می شود. اولیای الهی نیز اوّل ماه مبارک رمضان را سال معنوی برای خود انتخاب می کنند تا حساب اعمال و رفتارهای یکساله خود را مشخص کنند و اگر اعمال خوب بوده، شکر الهی را به جای آورند و اگر رضایت بخش نبوده، به درگاه ربوبی استغفار کنند. (4)
ب. خیلی از اولیای الهی و بزرگان بوده اند که اهتمام ویژه ای داشتند تا بتوانند شبهای قدر را درک کنند. بدین منظور، برخی از بزرگان، یکسال تمام را از سر شب تا به صبح شب زنده داری می کردند تا موفق به درک شب قدر شوند. (5)
ج. طبق فرمایش پیامبر مکرم اسلام صلی الله علیه وآله این ماه، ماهی است که همه به مهمانی خداوند دعوت شده اند؛ ماهی که حتی خواب روزه داران عبادت محسوب می شود؛ اگر نمازی خوانده شود، هفتاد برابر ثواب دارد؛ اگر آیه ای از قرآن تلاوت شود، ثواب ختم قرآن دارد و... که در خطبه شعبانیه به صورت مفصل آمده است. (6)
شرط ملاصدرا برای شاگرد پروری
از تمام قسمت‌هاى ایران براى استفاده از درس ملاصدرا به شیراز مى‌رفتند و استاد، شاگرد را نمى‌پذیرفت مگر این که شاگرد چهار شرط را بپذیرد و بدان عمل نماید:
اول - در صدد تحصیل مال نباشد مگر به اندازۀ تأمین معاش.
دوم - در صدد تحصیل مقام نباشد.
سوم - معصیت نکند.
چهارم - تقلید ننماید.(بى‌جا و کورکورانه و بدون بصیرت)
اگر شاگرد این چهار شرط را مى‌پذیرفت و به آن عمل مى‌کرد، ملاصدرا موافقت مى‌نمود که او را در مدرسۀ خویش بپذیرد و در جرگۀ شاگردان بنشاند و گر نه به او مى‌گفت که از آن مدرسه برود و در جاى دیگر تحصیل کند.
ملاصدرا مى‌گفت: محال است کسى که در صدد تحصیل مال باشد بتواند تحصیل علم نماید و تحصیل مال دنیا و تحصیل علم دو عمل متخالف است که با هم قرین نمى‌شود.
کسى که در طول دراز مى‌شود، عرض و ضخامت او کم خواهد شد و به همین قیاس کسى که در صدد تحصیل مال باشد، گر چه ممکن است توانگر شود اما به طور حتم از تحصیل علم باز مى‌ماند و مال دارانى که عالم جلوه کنند متظاهر به علم و ریاکار هستند. (معاشرت، ص 290)
دو شرط حکمت عملی
پس از این که اولین جلسه‌اى که ملاصدرا در درس میرداماد شرکت جسته بود پایان یافت، میرداماد وى را با خود به کنارى برده، گفت:
اى محمد! من امروز گفتم کسى که مى‌خواهد حکمت را تحصیل کند، باید حکمت عملى را تعقیب کند و اینک به تو مى‌گویم که حکمت عملى در درجۀ اول دو چیز است:
یکى به انجام رسانیدن تمام واجبات دین اسلام؛
و دوم پرهیز از هر چیزى که نفس بوالهوس براى خوشى خود مى‌طلبد. (معاشرت،ص 289)
انصاریان، حسین، معاشرت، قم، دارالعرفان، 1388.
امر به معروف و نهی از منکر غیر از تعلیم است غیر از تبلیغ است غیر از تألیف است غیر از موعظه است غیر از ارشاد است غیر از «تنبیه الغافلین» است، اینها هر کدام بحث خودشان را دارند. اگر کسی غافل است، تنبیهِ غافل امر به معروف نیست؛ اگر کسی جاهل هست تعلیمِ جاهل امر به معروف نیست؛ اگر کسی معذور است توجه دادن به او امر به معروف نیست. پس تعلیم و تبلیغ و ارشاد و موعظه و اینها هر کدام باب خاص خودشان را دارند؛ اما امر به معروف آن است که شخصی عالماً عامداً دارد گناه می‌کند، این دیگری که به او دستور می‌دهد دارد امر می‌کند نه تعلیم، نه تنبیه، نه ارشاد، بلکه فرمان می‌دهد. براساس آیه ﴿الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضَهُمْ أَولِیاءُ بَعْضٍ﴾ این شخص ولایت دارد، معلّم نیست مبلّغ نیست مرشد نیست، ولیّ است؛ لذا اگر کسی حرف او را گوش نداد دو تا گناه کرد: یکی اینکه آن کار خلاف را انجام داد؛ دیگر اینکه حرف ولیّ خودش را گوش نداد. اگر کسی عفاف را، حجاب را رعایت نکرد، عالماً عامداً رعایت نکرد. دیگری دارد امر به معروف می‌کند به عنوان ولیّ دارد امر به معروف می‌کند، نه به عنوان معلّم، یا مُرشد، یا مُبلّغ. او اگر بی‌اعتنایی کرد و حرف این را گوش نداد، دو تا گناه کرد: یکی به ﴿قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ﴾ عمل نکرد؛ دیگر ﴿الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضَهُمْ أَولِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ﴾ را عمل نکرد. اگر پسری ـ معاذالله ـ نماز نمی‌خواند یا نخواند، پدر به عنوان امر به معروف دارد دستور می‌دهد، اگر این حرف پدر را که دارد امر به معروف می‌کند نه از جایگاه پدری و گرنه ممکن است او سه مشکل داشته باشد. اگر دستور او را انجام نداد، دو تا گناه کرد: یکی ﴿فَأَقِیمُوا الصَّلاَةَ﴾ را اطاعت نکرد؛ دیگر اینکه به حرف ولیّ خود ـ نه پدر، چون او آمر به معروف است ـ عمل نکرد. امر به معروف چیز دیگری است، یک کتاب دیگری در فقه دارد، زیر مجموعه جهاد است. آن شخص باید مؤتمر باشد به این؛ منتها یک ولایت متقابل است. زن نسبت به زن، مرد نسبت به مرد، زن نسبت به مرد، مرد نسبت به زن در نظام اسلامی این طور است: ﴿الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِنَاتُ بَعْضَهُمْ أَولِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ﴾؛ نه «بعضهم معلّمین بعض» یا «مبلّغین بعض»؛ آنها حسابشان جداست؛ لذا جریان امر به معروف و نهی از منکر زیر مجموعه عنوان ولایت است.
برگرفته از بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء، درس اخلاق 13/02/97
